Aktualizacja: Kwiecień 2024

Według wielu pasjonatów muzyki, dźwięku wydawanego przez płyty winylowe, nie można zastąpić żadną technologią. Stąd też gramofony wracają do łask i można rzec, że przeżywają swoją drugą młodość. Zanim jednak zakupicie adapter, zapoznajcie się z naszym poradnikiem i przekonajcie się, na które elementy zwrócić szczególną uwagę.

 

Jak działa gramofon?

Gramofon na płyty winylowe to urządzenie, które zostało skonstruowane na podstawie fonografu. Na jego budowę składa się: silnik, kable sygnałowe, talerze ze szpindlem oraz wkładki z igłą i ramieniem. Jeśli zaś chodzi o jego działanie, to wszystko odbywa się poprzez zastosowanie praw fizyki.

Mianowicie każdy dźwięk jest słyszalny, dzięki drganiom powietrza, a dokładniej w wyniku zmiany ciśnienia. To właśnie te procesy stały się podstawą pracy urządzenia. Płyta gramofonowa jest stworzona przez wykonanie w niej spiralnego i nieregularnego rowka. Igła w urządzeniu, przesuwając się wzdłuż takich wyżłobień, poddawana jest drganiom, które następnie przekształcane są w sygnał dźwiękowy. Warto wspomnieć, że w nowych modelach drgania igły gramofonowej są wzmacniane i przekształcane elektronicznie, przez co sygnał nie jest odtwarzany za pomocą membrany, lecz w głośnikach.

 

Rodzaj napędu, a gramofon – jaki wybrać?

Pierwszy wybór przed jakim będziemy musieli stanąć to rodzaj napędu. Do wyboru mamy jedynie dwie opcje, jednak nie znaczy to, że wybór mógłby się wydawać przez to oczywisty. Sprawdźmy, co odróżnia napęd paskowy od bezpośredniego

Napęd paskowy

Odtwarzacz płyt winylowych jest zazwyczaj wyposażony w paskowy napęd, czyli najbardziej popularny oraz podstawowy. Jego budowa jest niezwykle prosta. Do pracy wykorzystuje się wolnoobrotowy silnik z krążkiem. Zawarty w nim pasek łączy krążek silnika z obręczą dolnej części talerza, co pozwala na przeniesienie na niego momentu obrotowego silnika. Takie rozwiązanie niesie za sobą bardzo dużą zaletę – cichą pracę. Co więcej, napęd paskowy ogranicza drgania przekazywane przez silnik na talerz. Niestety pasek gumowy z czasem zużywa się, więc co jakiś czasu musimy go wymienić. Jeśli tego nie zrobimy, może dojść do zwalniania lub przyspieszania rytmu.

Napęd bezpośredni

Gramofon z napędem bezpośrednim jest w tej chwili najbardziej zaawansowanym modelem dostępnym na rynku. Posiada on sterowany elektronicznie silnik, który jest bezpośrednio umieszczony pod talerzem. Silnik wprowadza w ruch oś z talerzem, a ponieważ jest on pozbawiony kółek i pasków, to uchodzi za rozwiązanie niezawodne. Do głównych atutów napędu możemy zaliczyć znikomy poziom awaryjności, a co za tym idzie niesamowitą precyzję oraz stabilne obroty talerza. Gdybyśmy mieli wskazać jakieś wady, to możemy tutaj napomknąć jedynie, że jeśli gramofon elektryczny z napędem bezpośrednim będzie wykonany z gorszych materiałów, to słyszalne będą pewne mankamenty podczas odtwarzania.

 

Jaki gramofon kupić – automatyczny, półautomatyczny czy manualny?

Kolejna kwestia to sposób obsługi sprzętu. Adapter na płyty winylowe można otrzymać w trzech wersjach. Przyjrzymy się każdej z nich, próbując wskazać najistotniejsze różnice między nimi.

Gramofon manualny

Jak sama nazwa wskazuje, wszystkie czynności, które będą prowadzić do odtworzenia dźwięku, musimy wykonać ręcznie. To znaczy, że sami musimy podnieść ramię, a następnie przesunąć je w taki sposób, by igła znalazła się nad wybranym fragmentem płyty. Później pozostaje już tylko opuścić ramię, a gdy znajdzie się ono nad talerzem, odtwarzacz do płyt winylowych, a dokładniej jego silnik powinien się włączyć. Gdy chcemy zatrzymać muzykę, musimy podnieść ramię, zaś później samodzielnie wyłączyć sprzęt.

Adaptery manualne są najbardziej cenionymi gramofonami, stąd też ich cena przeważnie będzie nieco wyższa.

 

Gramofon półautomatyczny

Ten rodzaj gramofonu do pewnego stopnia działa na bardzo podobnej zasadzie, co wersje manualne. Główna różnica miedzy nimi, to wbudowany automatyczny mechanizm zwany „Auto-Return”. Mechanizm ten uruchamia się wraz z końcem odtwarzania płyty. Jego zadaniem jest podniesienie ramienia, przeniesienie go z powrotem na stopkę, opuszczenie ramienia i na koniec wyłączenie silnika, odpowiadającego za obracający talerz.

Niektóre modele posiadają także wbudowany przycisk „Stop”, umożliwiający ręczne uruchomienie funkcji „Auto-Return” podczas odtwarzania płyty.

Gramofon automatyczny

Gramofon automatyczny można nazwać rozwinięciem urządzeń półautomatycznych. Poza funkcją „Auto-Return”, adaptery automatyczne posiadają także funkcję „Auto-Start”, której zadaniem jest automatyczne rozpoczęcie odtwarzania płyty. Aby uruchomić tę opcję, należy włączyć przycisk „Start”. Silnik zostaje włączony, ramię się podnosi i przenosi na początek płyty, a następnie opuszcza rozpoczynając odtwarzanie.

Przycisk „Stop” działa w analogiczny sposób, jak w gramofonie półautomatycznym. Ponadto, taki adapter do płyt winylowych może być wyposażony w funkcję automatycznego powtarzania, czyli „Auto-Repeat”.

Najważniejsze elementy budowy gramofonu

W powyższych punktach używaliśmy takich określeń jak ramię, igła czy wkładka. Dla niewtajemniczonych, krótki przewodnik po najważniejszych elementach budowy gramofonu.

Wkładka

To jaką igłę oraz typ wkładki gramofonowej wybierzemy, będzie miało kolosalny wpływ na jakość odtwarzanego dźwięku. Producenci oferują nam dwie propozycje:

  • MM (wkładka elektromagnetyczna) – w takim urządzeniu igła gramofonu połączona jest z magnesem bądź zworą magnetyczną, dzięki czemu poruszają się one wspólnie, zaś ruch zostaje przeniesiony na magnes lub zaworę wewnątrz cewki. Wkładka ta jest nieruchoma, więc często może być nieco większych rozmiarów. Jeśli chodzi o napięcie wytwarzane przez wkładkę MM, to jest między 2,5 a 7,5 mV,
  • MC (wkładka magnetoelektryczna) – w tym modelu igła współpracuje z cewką poruszającą się w polu nieruchomego magnesu stałego. Stąd też wkładka MC cechuje się niskim napięciem wejściowym, dlatego niezbędne jest zastosowanie przedwzmacniacza gramofonowego. Wkładki magnetoelektryczne przez wzgląd na mniejszą masę oraz szybszy czas reakcji, uznawane są za lepsze rozwiązanie. Co więcej, oferują jednocześnie niższe napięcie (0,1-2,0 mV).

Igła

Jak wspomnieliśmy, drugim elementem, który znacząco wpływa na dźwięk jest igła. Rodzajów (szlifów) igły otrzymamy trzy:

  • Sferyczny – ten szlif igły jest podstawowym typem stosowanym w adapterach. Spotkamy się z nim najczęściej, jeśli interesuje nas dobry, tani gramofon. Jakość odtwarzanego dźwięku nie jest z najwyższej półki, więc szlif ten sprawdzi się dobrze w przypadku gorzej nagranych bądź starych winyli,

  • Eliptyczny – jest to rozwiązanie droższe od szlifu sferycznego, ale też przynoszące zdecydowanie lepsze efekty dźwiękowe. Jeśli chodzi o budowę takiej igły, to ma ona mniej zaokrąglony kształt, co powoduje, że kontakt igły ze zboczami rowka w płycie jest większy. Igła lepiej dopasowuje się do wgłębień, dzięki czemu możemy wydobyć większą ilość dźwięków. Ponadto, żywotność igły o szlifie eliptycznym jest znacznie wyższa, co dla wielu osób stanowi znaczący atut,

  • Liniowy – szlif liniowy jest najbardziej zaawansowanym rozwiązaniem dostępnym na rynku. Na jego stworzenie duży wpływ miało wypuszczenie płyt ze znacznie lepszą jakością tłoczenia. Końcówka igły jest zdecydowanie bardziej zaostrzona, przez co zapewnia wierniejsze odtworzenie dźwięków o wysokich częstotliwościach.

Jeśli chodzi o materiał z jakiego poszczególne igły są wykonane, to przeważnie niezależnie od typu szlifu jest to diament. Taka budowa igły sprawia, że jej żywotność jest zdecydowanie wydłużona – wynosi od 2000 do 4000 godzin. Po tym czasie, rekomenduje się ich wymianę.

Ramię

Ramię odpowiada za utrzymanie wkładki, zaś ta ma wpływ na jakość brzmienia muzyki. Dlatego też najlepszy gramofon powinien być wykonany z materiału, który nie będzie przenosił wibracji, pogarszających dźwięki. Jednak równie ważne podczas wyboru ramienia są jeszcze trzy inne aspekty: kształt, długość oraz łożyskowanie.

Zaczynając od kształtu możemy wyróżnić ramiona proste, poprzeczne, w kształcie litery J lub S. Najważniejsze jest jednak, aby ramię niezależnie od kształtu, posiadało opcję siły nacisku igły. Im większy nacisk, tym lepiej słyszalne będą niskie tony. Natomiast im nacisk będzie niższy, tym dźwięk stanie się jaśniejszy i bardziej przestrzenny.

Kolejna kwestia to długość. Najczęściej spotkamy się z urządzeniami o rozmiarach do 9 cali, choć coraz większą popularnością cieszą się także ramiona 12-calowe.

I ostatni aspekt to łożyskowanie. To ono pozwala ramieniu na ruch w pionie i poziomie, a także dba o odpowiednią sztywność. Zazwyczaj natkniemy się na łożyskowanie uniwersalne, które podpiera ramię na ostrym stożku, powodując mały opór ruchu. Wybierając takie rozwiązanie, musimy liczyć się z koniecznością stabilizowania. Inaczej to wygląda z wersjami opartymi na trzpieniach stożkowych, gdzie stosuje są dwie pary łożysk kulkowych w różnych kombinacjach. W tym przypadku regulacja jest trudniejsza do wykonania, a co za tym idzie – metoda ta jest kierowana do osób, które miały już styczność z gramofonami i mają podstawową wiedzę z zakresu ich użytkowania.

Przedwzmacniacz

Gramofon z przedwzmacniaczem jest rozwiązaniem polecanym, ale nie obowiązkowym. Decydując się jednak na taki model, pierwsze co powinniśmy zrobić, to sprawdzić, czy nasz podstawowy wzmacniacz jest wyposażony w wejście Phono. Jeśli go nie mamy, to musimy zakupić najpierw przedwzmacniacz gramofonowy, który odpowiada za konwersję sygnału z wkładki na sygnał liniowy. Dopiero później trafia on do wzmacniacza. Przedwzmacniacz można zakupić osobno lub wybrać model, który już ma takie wyposażenie w standardzie.

Podstawa gramofonu

Choć dla wielu osób liczą się w szczególności względy wizualne, to głównie powinniśmy patrzeć na budowę podstawy przez pryzmat niwelowania drgań oraz zwiększenie jakości muzyki. Drgania te mogą zniekształcić, a nawet niszczyć charakter sygnału z płyty, dlatego ciężka, stabilna podstawa jest punktem obowiązkowym. Najlepiej, aby była osadzona na konstrukcji drewnianej.

Dodatkowo coraz częściej zaczyna się stosować podczas budowy, nowy system zawieszenia „Sub-chassis”. Jest on ulokowany w środku obudowy, aby silnik gramofonu był osadzony dość sztywno, zaś talerz i ramię mogłyby być umieszczone na sprężynach.

 

Jaki gramofon na początek – czyli słów kilka o funkcjach dodatkowych

Najlepszy gramofon poza swoją standardową funkcją, może pełnić także inne zadania lub zostać wyposażony w udogodnienia, dzięki którym znacznie wzrasta nie tylko atrakcyjność urządzenia, ale też komfort pracy. Możemy tutaj wymienić:

  • Gniazdo USB – gwarantuje możliwość zgrania zawartości płyty winylowej do plików cyfrowych,
  • Odtwarzacz kaset i płyt CD,
  • Funkcja rippowania – dzięki niej jest możliwa konwersja sygnału audio z płyt winylowych do formatu MP3,
  • Gramofon walizkowy – są to modele niezwykle funkcjonalne, ale przede wszystkim mobilne, które łączą retro obudowę z nowoczesną zawartością w środku,
  • Gramofon Dj-ski – głównie mowa tutaj o gramofonach manualnych, które mają zwiększoną moc obrotową, a ich wytrzymałość jest o wiele większa niż sprzętu do użytku domowego,
  • Gramofon z głośnikami – coraz więcej modeli jest wyposażonych w możliwość podłączenia zestawu głośnikowego. Można zrobić to w sposób przewodowy lub zaopatrzyć się w gramofon bluetooth i skorzystać z sieci bezprzewodowej.

Kalibracja adaptera – co to takiego?

Kalibracja to nic innego, jak odpowiednie dostosowanie parametrów, w celu uzyskania najlepszych efektów, w tym przypadku dźwiękowych.

W adapterach jest kilkadziesiąt parametrów, aczkolwiek kilka z nich, jesteśmy w stanie wyregulować samodzielnie. Jest to m.in.:

  • prędkość obrotowa (pm) – ten aspekt przeważnie ustalany jest fabrycznie, natomiast w przypadku niektórych gramofonów istnieje możliwość dokładnej regulacji tej prędkości. Potrzebujemy do tego jedynie koła zaznaczonymi punktami oraz lampy stroboskopowej. . Właściwą prędkość uzyskujemy, gdy przy obracającym się talerzu, punkty będą pozornie nieruchome,

  • nacisk wkładki (Tracking Force) oraz kąt jej prowadzenia (Tangency) – nacisk wkładki ustawiamy za pomocą wagi mechanicznej lub elektronicznej z odczytem cyfrowym. Pierwsze rozwiązanie jest stosunkowo tanie oraz dokładne. Natomiast chcąc uzyskać dokładność na najwyższym poziomie powinniśmy wybrać wagę elektroniczną. Należy jedynie położyć igłę na tacce i odczytać nacisk z wyświetlacza.
    Druga kwestia to kąt, z jakim prowadzona jest wkładka po łuku od zewnątrz do wewnątrz płyty, względem dwóch punktów, zwanych punktami Baerwalda. Teoretycznie igła powinna być prowadzona po stycznej względem rowków, jednak tylko w tych dwóch punktach klasyczne ramię pozwala na uzyskanie idealnej stycznej. Parametr ten ustawiamy przy pomocy tzw. protraktora. Ma on postać wycinka koła, (najczęściej z kartonu), na którym zaznaczone są wspomniane punkty oraz linie, równolegle do których należy ustawić boki wkładki,

  • VTA (Vertical Track Angle) – określa kąt, pod jakim ustawiona jest górna płaszczyzna wkładki względem płaszczyzny płyty. Do wymierzenia VTA można zastosować specjalistyczne przyrządy, ale jest to możliwe do wyregulowania także „na ucho”.

Podstawy dla każdego melomana

Eksploatacja gramofonu

Gdy już zakupimy odpowiedni i wymarzony gramofon, musimy także o niego odpowiednio zadbać. Przede wszystkim należy wyodrębnić na nowy sprzęt tyle miejsca, by móc swobodnie podnieść pokrywę, położyć płytę na talerzu i obsłużyć ramię.

Jednak nie może to być pierwsza lepsza komoda czy stolik. Mebel, na którym stanie adapter powinien być w miarę ciężki i stabilny, a już idealnie byłoby tę powierzchnię wypoziomować. Dlaczego to takie ważne? Aby nie okazało się, że gdy stąpamy obok gramofonu, to zakłócamy całą jego pracę, przez co dźwięk może być niewyraźny lub z zakłóceniami.

W niektórych gramofonach, będzie konieczne zamontowanie plastikowego sub-plattera na osi łożyska i połączenie go z rolką silnika za pomocą gumowego paska. Po tej czynności, adapter będzie przygotowany do montażu właściwego talerza, który należy delikatnie wsunąć na centralny trzpień. Później z ramienia zdejmujemy drucik zabezpieczający i montujemy na jego końcu ciężarek – przeciwwagę.

Jeśli mamy gramofon z fabrycznie zainstalowaną wkładką możliwe, że w instrukcji obsługi znajdziemy wskazówki na temat pozycji, w jakiej ta przeciwwaga powinna się znaleźć. Zwykle wystarczy wsunąć krążek na końcówkę ramienia i obrócić go kilka razy, aby skala znalazła się w żądanym położeniu.

W woreczku z akcesoriami powinniśmy też znaleźć ciężarek anti-skatingu zamontowany na krótkiej żyłce. Trzeba do przewiesić przez haczyk umieszczony w pobliżu ramienia, a pętelkę zawiesić na jednym z wyżłobień na specjalnym pręcie. Jeżeli producent dołączył do zestawu slipmatę, możemy także z niej skorzystać, kładąc ją na talerzu. Na koniec pozostaje już zamontowanie pokrywy przeciwkurzowej, podłączenie kabli, zdjęcie plastikowej osłonki wkładki i można uruchomić gramofon.

Akcesoria obowiązkowe

Sam zakup adaptera to nie wszystko. Powinniśmy zainwestować w jeszcze kilka akcesoriów, dzięki którym będziemy mogli cieszyć się nieskazitelną pracą urządzenia na dłużej. Pierwsza kwestia to kurz. Zarówno gramofon, ale też i wkładki są na niego szczególnie wrażliwe. Czyszczenie tych elementów zwykłymi ściereczkami może prowadzić do powstawania rys oraz zadrapań. Dlatego warto zakupić specjalną, miękką szczoteczkę do czyszczenia winyli, aby tego uniknąć. Wystarczy jedynie włączyć silnik, przyłożyć szczoteczkę do płyty, a następnie powolne przesuwać nią od środka na zewnątrz.

Kolejny element to slipmata, która może, ale nie musi być dołączona do podstawowego wyposażenia. Trzeba jednak pamiętać, że każda mata będzie nadawała się do zastosowania z konkretnym gramofonem.

Z ważnych akcesoriów dodatkowych, trzeba pamiętać także o dociskach. Jest to najczęściej metalowy krążek z dziurką w środku, który kładzie się na płytę, aby ją dociążyć i ustabilizowa.

Jeśli nasza kolekcja płyt jest pokaźna, to możemy zaopatrzyć się także w specjalne płyny lub myjki do kąpieli płyt, które zadbają o winyle z największą dbałością.

Podsumowanie. Gramofon – jaki kupić, aby dobrze się spisał?

Decydując się na zakup gramofonu, musimy pamiętać, że poza efektami wizualnymi musimy zwrócić także szczególną uwagę na budowę urządzenia. Jest ona niezwykle istotna, ponieważ każdy z elementów odgrywa znaczącą rolę w kwestii uzyskanego dźwięku, a przecież to dla niego zaopatrujemy się w adapter. Dlatego chcąc cieszyć się niepowtarzalnymi, analogowymi brzmieniami, warto poznać bliżej budowę oraz sposób pracy gramofonu.